ΤΑ ΠΑΝΙΟΝΙΑ ΣΥΝΕΔΡΙΑ
ΣΥΝΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΑΠΟ ΤΟ 1914 ΕΩΣ ΤΟ 2014
Πραγματοποιείται εφέτος στην Κέρκυρα το Ι΄ Πανιόνιο Συνέδριο, από τις 30-4-2014 έως τις 4-5-2014, από την Εταιρεία Κερκυραϊκών Σπουδών υπό την αιγίδα της Ακαδημίας Αθηνών. Το Α΄ Πανιόνιο Συνέδριο πραγματοποιήθηκε 100 χρόνια πριν, το 1914, ενταγμένο στις εκδηλώσεις του εορτασμού της πεντηκονταετηρίδας της Ένωσης της Επτανήσου (1864). Θα επιχειρήσουμε, με την ευκαιρία ης διεξαγωγής αυτής, μία σύντομη ιστορική αναδρομή των Πανιονίων Συνεδρίων των χρόνων 1914-2014 με έμφαση α) στον χρόνο, τον τόπο και τους φορείς τους και β) συνοπτικά, στους θεματικούς κύκλους τους.
Οι εναρκτήριες εκδηλώσεις του εορτασμού του 1914 αποδίδουν σε κάποιο βαθμό, πιστεύουμε, τον ενωτικό για τα Ιόνια Νησιά χαρακτήρα των Πανιονίων Συνεδρίων ως θεσμού, αλλά και το συμβολικό «ταξίδι» του τελευταίου μέσα στον χρόνο μέχρι και σήμερα, εκατό χρόνια μετά. Οι εορταστικές αυτές εκδηλώσεις άρχισαν στις 18-5-1914, όταν ο «Ατρόμητος» της ατμοπλοΐας Γιαννουλάτου απέπλεε από τον Πειραιά με κατεύθυνση προς τη Ζάκυνθο, πρώτο σταθμό του προσκυνήματος των μελών της Κεντρικής Επιτροπής, τα οποία συνοδευόμενα από πλήθη λαού και τις αρχές μετέβησαν στον ναό του πολιούχου της νήσου Αγίου Διονυσίου, όπου τελέστηκε σύντομη δοξολογία στη μνήμη των ζακυνθίων αγωνιστών της Ενώσεως. Ακολουθεί προσκύνημα στον ναό της Φανερωμένης, κατάθεση στεφάνου στον ανδριάντα του Διονυσίου Σολωμού, αποκαλυπτήρια αναμνηστικής πλάκας στην εκκλησία του Αγίου Γεωργίου των Φιλικών, εκδρομή στον Λόφο του Στράνη, όπου ο Σολωμός έγραψε τον «Εθνικό Ύμνο» και, τέλος, επίσκεψη στις πολιτικές λέσχες «Ζάκυνθος» και «Λομβάρδος». Από τη Ζάκυνθο ο «Ατρόμητος» αναπλέει προς το Αργοστόλι, όπου και εκεί η υποδοχή είναι ενθουσιώδης. Εκεί τα μέλη της Επιτροπής επισκέπτονται τα σπίτια, όπου έζησαν οι κεφαλλήνες αγνωνιστές Ηλίας Ζερβός, Γεράσιμος Λιβαδάς και Ιωσήφ Μομφεράτος. Ακολουθούν καταθέσεις στεφάνων, προσφωνήσεις, αποκάλυψη αναμνηστικών πλακών. Η επίσκεψη στο Αργοστόλι κλείνει με γεύμα που παρέθεσε η δημοτική αρχή. Το ταξίδι στην Κέρκυρα διακόπτεται από σύντομη προσέγγιση στην Πάργα, που λίγους μήνες πριν είχε απελευθερωθεί. Στις δύο ώρες που το πλοίο παρέμεινε στην Πάργα οι επιβάτες επισκέπτονται την πόλη και το φρούριο, όπου αναθυμούνται τις διάφορες φάσεις της τραγικής ιστορίας της μικρής αυτής πόλης. Από τη Ζάκυνθο στην Κεφαλλονιά και από την Κεφαλλονιά στην Κέρκυρα, όπου και τελικά πραγματοποιήθηκε το Α΄ Πανιόνιο Συνέδριο.
Τα Πανιόνια Συνέδρια αποτελούν βασικό θεσμό στην πνευματική και επιστημονική ιστορία των νησιών του Ιονίου και αναδεικνύουν πολλές από τις φωτεινότερες στιγμές του πολιτισμού τους μέσα στον χρόνο, αλλά και ορισμένα από τα σοβαρότερα κοινωνικά και άλλα αιτήματά τους. Έτσι, αν το Α΄ Πανιόνιο Συνέδριο πραγματοποιήθηκε για να συζητηθούν τα επτανησιακά θέματα και να προβληθούν τα Ιόνια Νησιά, χωρίς να παρουσιάζει ως κύριο χαρακτηριστικό του την ιστορική και φιλολογική έρευνα, τα επόμενα θα λέγαμε ότι εστιάζουν προπαντός σε αυτήν, χωρίς βεβαίως να αποκλείουν και άλλες πτυχές της πνευματικής και κοινωνικής ζωής του χώρου.
Ο χρόνος, οι τόποι και οι φορείς των Πανιονίων Συνεδρίων
Το Α΄ Πανιόνιο Συνέδριο πραγματοποιήθηκε στην Κέρκυρα από τις 20 έως τις 22-5-1914 και χρηματοδοτήθηκε από το ελληνικό κράτος, όχι αυτοτελώς αλλά στο πλαίσιο των εκδηλώσεων του εορτασμού της πεντηκονταετηρίδας της Ένωσης της Επτανήσου, οι οποίες άρχισαν στις 18 Μαΐου. Την έναρξη είχε κηρύξει ο βασιλιάς Κωνσταντίνος, στην αίθουσα τελετών τού τότε νομαρχιακού μεγάρου, ενώ ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος και ο πρόεδρος της Βουλής Κωνσταντίνος Ζαβιτσιάνος παρακολούθησαν εργασίες των τμημάτων, έλαβαν μέρος σε συζητήσεις και υιοθέτησαν αιτήματα. Πρόεδρος του Α΄ Πανιονίου Συνεδρίου ήταν ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών Σπυρίδων Λάμπρος.
Το Β΄ Πανιόνιο Συνέδριο πραγματοποιήθηκε στην Ιθάκη από τις 26 έως τις 27-8-1938, μολονότι έπρεπε κανονικά να συνέλθει το 1917, όπως είχαν αποφασίσει οι σύνεδροι του Α΄ Συνεδρίου στην καταληκτήρια συνεδρίασή τους. Ο κατακλυσμός του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, οι εσωτερικές περιπέτειες, η Μικρασιατική καταστροφή και μια κάποια χαλάρωση της επτανησιακής ενότητας μετέθεσαν τη σύγκληση του Β΄ Πανιόνιου Συνεδρίου 24 χρόνια αργότερα. Η Εταιρεία Επτανησιακών Μελετών, που είχε ιδρυθεί λίγα χρόνια ενωρίτερα, είχε επιτύχει να αποκαταστήσει πνευματική επαφή και συνεργασία ανάμεσα στα νησιά. Αποκορύφωμα αυτής της συνεργασίας υπήρξε το Β΄ Πανιόνιο Συνέδριο με τη συμπαράσταση της Κοινότητας και του λαού της Ιθάκης, ο οποίος φιλοξένησε στα σπίτια του τους συνέδρους. Ο πρόεδρος της Εταιρείας Επτανησιακών Μελετών Κωνσταντίνος Σολδάτος ήταν η ψυχή και ο πρόεδρος εκείνου του Συνεδρίου.
Το Γ΄ Πανιόνιο Συνέδριο φιλοξενήθηκε σε τρεις διαφορετικές πόλεις, την Κέρκυρα, το Αργοστόλι και τη Ζάκυνθο, από τις 23 έως τις 29-9-1965. Να σημειωθεί ότι ούτε η απόφαση του Β΄ Πανιονίου Συνεδρίου να συνέλθει το Γ΄ μέσα σε δύο χρόνια (το 1940) στο Αργοστόλι είχε καλύτερη τύχη από εκείνην του Α΄. Ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, στην περίπτωση αυτή, οι εσωτερικές περιπέτειες και η απουσία φορέα που θα εξασφάλιζε τη συνέχεια, μετέθεσαν στο 1965 τη σύγκλησή του, που πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο των εορταστικών εκδηλώσεων για τα εκατό χρόνια από την Ένωση με την Ελλάδα. Στην Κέρκυρα στις 23 Σεπτεμβρίου πραγματοποιήθηκε η πανηγυρική έναρξη στην αίθουσα της Δημόσιας Βιβλιοθήκης. Οι εργασίες συνεχίστηκαν από τις 25 έως τις 27-9-1965 στο Αργοστόλι, στην αίθουσα της Κοργιαλενείου Βιβλιοθήκης, και τερματίστηκαν στις 29 του ίδιου μήνα στη Ζάκυνθο, στην αίθουσα της Δημοτικής Βιβλιοθήκης. Κράτησαν μία ολόκληρη εβδομάδα. Η οργάνωση και οι εκδηλώσεις χρηματοδοτήθηκαν γενναία από το κράτος. Πρόεδρος ήταν ο καθηγητής και ακαδημαϊκός Διονύσιος Ζακυθηνός.
Το Δ΄ Πανιόνιο Συνέδριο πραγματοποιήθηκε στην Κέρκυρα από τις 29-9-1978 έως την 1-10-1978 και οργανώθηκε από την Εταιρεία Κερκυραϊκών Σπουδών. Πρόεδρος ήταν ο πρόεδρος της Εταιρείας Κερκυραϊκών Σπουδών Κώστας Δαφνής και επίτιμος πρόεδρος ο Διονύσιος Ζακυθηνός.
Το Ε΄ Πανιόνιο Συνέδριο πραγματοποιήθηκε στο Αργοστόλι και το Ληξούρι από τις 17 έως τις 21-5-1986 και οργανώθηκε από την Εταιρεία Κεφαλληνιακών Μελετών. Πρόεδρος ήταν ο τέως δήμαρχος Αργοστολίου Μαρίνος Κοσμετάτος και γενικός γραμματέας ο καθηγητής Γεώργιος Μοσχόπουλος, πρόεδρος της Εταιρείας Κεφαλληνιακών Μελετών. Επίτιμος πρόεδρος και πάλι ο Διονύσιος Ζακυθηνός.
Το ΣΤ΄ Πανιόνιο Συνέδριο πραγματοποιήθηκε στη Ζάκυνθο από τις 23 έως τις 27-9-1997 και οργανώθηκε από το Κέντρο Μελετών Ιονίου και την Εταιρεία Ζακυνθιακών Σπουδών. Πρόεδρος του Συνεδρίου ήταν ο Διονύσης Ζήβας και πρόεδρος της Οργανωτικής Επιτροπής ο Γεράσιμος Πεντόγαλος.
Το Ζ΄ Πανιόνιο Συνέδριο πραγματοποιήθηκε στη Λευκάδα από τις 26 έως τις 30-5-2002 και οργανώθηκε από την Εταιρεία Λευκαδικών Μελετών (σε συνεργασία με τη Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Λευκάδας και τον Δήμο Λευκαδίων), με πρόεδρο τον Σπύρο Ι. Ασδραχά και πρόεδρο της Οργανωτικής Επιτροπής τον Σπύρο Μαργέλη, νομάρχη Λευκάδας.
Το Η΄ Πανιόνιο Συνέδριο πραγματοποιήθηκε στα Κύθηρα από τις 21 έως τις 25-5-2006 και οργανώθηκε από την Εταιρεία Κυθηραϊκών Μελετών με πρόεδρο τον Νίκο Κ. Πετρόχειλο, καθηγητή του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και πρόεδρο της Εταιρείας Κυθηραϊκών Μελετών.
Το Θ΄ Πανιόνιο Συνέδριο πραγματοποιήθηκε στους Παξούς από τις 26 έως τις 30-5-2010 και οργανώθηκε από την Εταιρεία Παξινών Μελετών με πρόεδρο τον Σπύρο Μπογδάνο, δήμαρχο Παξών, πρόεδρο της Εταιρείας Παξινών Μελετών, και πρόεδρο της Επιστημονικής Επιτροπής τον Σπύρο Ι. Ασδραχά.
Το Ι΄ Πανιόνιο Συνέδριο αναμένεται να πραγματοποιηθεί στην Κέρκυρα από τις 30-4-2014 έως τις 4-5-2014 από την Εταιρεία Κερκυραϊκών Σπουδών υπό την αιγίδα της Ακαδημίας Αθηνών. Η Εταιρεία Κερκυραϊκών Σπουδών ανέλαβε τη διοργάνωση του Ι΄ Πανιονίου Συνεδρίου στον τόπο, όπου για πρώτη φορά λειτούργησε ο θεσμός αυτός, εκατό χρόνια μετά την καθιέρωσή του. Η διεξαγωγή του στο νησί των Φαιάκων ορίστηκε με απόφαση των δύο τελευταίων Πανιονίων Συνεδρίων, του Η΄ στα Κύθηρα και του Θ΄ στους Παξούς. Παράλληλα, η Αναγνωστική Εταιρία Κερκύρας θα αναλάβει τη διοργάνωση διαφόρων εκδηλώσεων, επί τη ευκαιρία της 150ής επετείου της Ένωσης με την Ελλάδα και των 100 χρόνων του θεσμού των Πανιονίων Συνεδρίων, πλαισιώνοντας έτσι με αυτές τη διεξαγωγή του Ι΄ Πανιονίου Συνεδρίου. Πρόεδρος είναι ο πρόεδρος της Εταιρείας Κερκυραϊκών Σπουδών Περικλής Παγκράτης και πρόεδρος της Οργανωτικής Επιτροπής ο αντιπρόεδρος της Εταιρείας Κερκυραϊκών Σπουδών καθηγητής Θεοδόσης Πυλαρινός. Γραμματέας του Συνεδρίου ο Δημήτρης Κονιδάρης, γραμματέας της Εταιρείας Κερκυραϊκών Σπουδών.
Οι θεματικοί κύκλοι – τα τμήματα
Στο Α΄ Πανιόνιο Συνέδριο λειτούργησαν δύο τμήματα, α) το νομικό και εθνικοπολιτικό με 14 ανακοινώσεις και β) το επιστημονικό και εκπαιδευτικό με 14 επίσης ανακοινώσεις.
Προτάσεις: α) Η ίδρυση Επτανησιακού Ιστορικού και Εθνολογικού Μουσείου (του Ανδρέα Ανδρεάδη). β) Η ίδρυση στην Κέρκυρα Ανωτάτης Εμπορικής Σχολής ή άλλου ανώτερου εκπαιδευτικού ιδρύματος (των Αλβανίτη και Ραζή). γ) Η έκδοση επτανησιακού περιοδικού, στο οποίο να δημοσιεύονται ιστορικές και άλλες επιστημονικές μελέτες που να αφορούν στα Ιόνια Νησιά (του Σπυρ. Λάμπρου). δ) Η προστασία των καλλιτεχνικών και ιστορικών μνημείων (του Ζαχ. Παπαντωνίου).
Στο Β΄ Πανιόνιο Συνέδριο λειτούργησαν τρία τμήματα, α) αρχαιολογικό και ιστορικό (19 ανακοινώσεις), β) φιλολογικό (16 ανακοινώσεις), γ) εκπαιδευτικό – θετικών και ηθικοπολιτικών επιστημών (13 ανακοινώσεις).
Προτάσεις: α) Η ίδρυση στην Αθήνα Επιτροπής Επτανησιακών Ιστορικών Μελετών, που θα υπάγεται στην Εταιρεία Επτανησιακών Μελετών της Κέρκυρας (του Διον. Ζακυθηνού). β) Η έκδοση αναμνηστικού τόμου με μελέτες για το Δίκαιο που ισχύει στα Επτάνησα, με την ευκαιρία της συμπλήρωσης το 1941 εκατό χρόνων από την έκδοση των Ιονίων Κωδίκων (των Παν. Γιωτόπουλου και Παν. Ζέπου). γ) Η μεταφορά των οστών του Ανδρέα Κάλβου στη γενέτειρά του Ζάκυνθο μετά την ανακάλυψη του τάφου του στο Λάουθ της βορείου Αγγλίας (του Κων. Σολδάτου). δ) Η διατήρηση των ιστορικών μνημείων της Επτανήσου μέσα στο πλαίσιο των δυνατοτήτων του κράτους και των δήμων (των Α. Αλβανίτη και Κ. Μπουρμπούλη).
Στο Γ΄ Πανιόνιο Συνέδριο υπήρξαν τρία τμήματα, α) ιστορία και θεσμοί (31 ανακοινώσεις), β) γράμματα (22 ανακοινώσεις), γ) αρχαιολογία και τέχνη (24 ανακοινώσεις).
Και το Γ΄ Πανιόνιο Συνέδριο έλαβε αποφάσεις για τη συνέχεια του θεσμού. Καθόρισε ότι τα Πανιόνια Συνέδρια θα συνέρχονται κάθε πέντε χρόνια και παράλληλα, για να σφυρηλατηθεί σε στερεότερες βάσεις η επαφή και η συνεργασία των νησιών, να πραγματοποιείται κάθε χρόνο μία άλλη εκδήλωση, λιγότερο ίσως πνευματική, αλλά περισσότερο πολιτιστική, που να καλύπτει και άλλες δραστηριότητες της ζωής των νησιών, όπως τη μουσική, τον χορό, το θέατρο. Με την απόφαση αυτή ξεκίνησε ο θεσμός των Επτανησιακών Εβδομάδων. Η Α΄ Επτανησιακή Εβδομάδα έγινε στην Κέρκυρα, πλαισιώθηκε με λαμπρές εκδηλώσεις και αποτέλεσε αισιόδοξη αφετηρία. Δυστυχώς, δεν είχε συνέχεια.
Το Δ΄ Πανιόνιο Συνέδριο είχε τρία τμήματα, α) ιστορία και αρχαιολογία (28 ανακοινώσεις), β) γράμματα – τέχνες (33 ανακοινώσεις), γ) ηθικές-πολιτικές επιστήμες (15 ανακοινώσεις).
Διατυπωθείσες προτάσεις, α) η επανίδρυση του Ιονίου Πανεπιστημίου, β) η παραχώρηση του Παλαιού Φρουρίου στο Υπουργείο Πολιτισμού για τη δημιουργία πνευματικού κέντρου διεθνούς ακτινοβολίας.
Από τις μερικότερες, α) η ανασύσταση της Εταιρείας Επτανησιακών Μελετών, β) η ίδρυση Κέντρου Επτανησιακού Θεάτρου, γ) η ίδρυση Γλωσσολογοτεχνικού Αρχείου της Επτανήσου, δ) η σύσταση Ομοσπονδίας των τοπικών Επιστημονικών Εταιρειών, σωματείων και συλλόγων με κύριο στόχο την ενιαία ανασύνδεση του επτανησιακού χώρου σε όλους τους τομείς, και ιδιαίτερα των επιστημών, των γραμμάτων και των τεχνών, ε) η ίδρυση Εφορειών Βυζαντινών και Νεότερων Μνημείων στα Ιόνια Νησιά με έδρα την Κέρκυρα.
Το Ε΄ Πανιόνιο Συνέδριο είχε τέσσερα τμήματα, α) ιστορία του ιόνιου χώρου από την αρχαιότητα ώς τις μέρες μας, β) αρχαιολογία – τέχνη στον ιόνιο χώρο, γ) φιλολογία – γλωσσολογία – λαογραφία – φιλοσοφία, δ) πολιτικά – νομικά – οικονομικά και αναπτυξιακά θέματα. Την 21η Μαΐου, τελευταία ημέρα του Συνεδρίου, πραγματοποιήθηκε, σύμφωνα με το πρόγραμμα, συζήτηση στρογγυλής τράπεζας με θέμα «Το έτος 1848 στα Επτάνησα, και ειδικότερα το ιστορικό πρόβλημα για τις εξεγέρσεις της Κεφαλονιάς 1848-1849» (συμμετείχαν οι Νικ. Σβορώνος, Γ. Αλισανδράτος, Κ. Δαφνής, Αγγελοδιονύσης Δεμπόνος, Α. Λιάκος, Σπυρ. Λουκάτος, Νικ. Μοσχονάς, με συντονιστή τον π. Γεώργιο Μεταλληνό).
Στο ΣΤ΄ Πανιόνιο Συνέδριο λειτούργησαν πέντε θεματικοί κύκλοι, α) εργαλεία έρευνας για την ιστορία στον χώρο του Ιονίου (αρχεία, δημόσια και ιδιωτικά, βιβλιοθήκες, βιβλιογραφικές πηγές, ανασκαφική έρευνα), β) ιστορία: κοινωνική, πολιτική, οικονομική (θρησκευτικές κοινότητες, έποικοι, μειονότητες, δημόσιος και ιδιωτικός βίος, κοινωνική πρόνοια, εκπαίδευση), γ) φιλοσοφία, δίκαιο, θεολογία, παιδεία (διαμόρφωση της φιλοσοφικής σκέψης στα Ιόνια Νησιά, ρεύματα παιδείας, το πρόβλημα της θεολογικής παράδοσης, αντιρρητικοί, ιστορία του δικαίου, των θεσμών), δ) οικισμοί (οικιστικό και αρχιτεκτονικό περιβάλλον), ε) τέχνες – φιλολογία (η φιλολογική παραγωγή και η καλλιτεχνική δημιουργία πριν από τον 19ο αιώνα).
Το Ζ΄ Πανιόνιο Συνέδριο είχε δύο τμήματα, α) ζητήματα πολιτισμικής ιστορίας (επτανησιακή ιστοριογραφία και γραμματολογία, 16ος-20ός αιώνας – επτανησιακός πολιτισμικός συγχρονισμός και ετεροχρονισμός. Η Ευρώπη και το εθνικό κέντρο (15ος-20ός αι.) – Η πολυεπίπεδη διαμόρφωση της γλώσσας – εκκλησιαστική γεωγραφία της Επτανήσου) και β) ο χώρος και τα δημογραφικά μορφώματα (οι οικισμοί ως σύστημα ελέγχου και χώρου από την αρχαιότητα ώς τον 20ό αιώνα) – συγκρότηση των επτανησιακών πληθυσμών – Βενετοκρατία (13ος-18ος αιώνας) θεσμικά μορφώματα: πόλη-χωριό. Οι κύριοι συντελεστές της επτανησιακής οικονομίας: η γη, τα αγροτικά προϊόντα και η διακίνηση – αμπελοκαλλιέργεια, παραγωγή αλατιού, ελαιοκαλλιέργεια, λειτουργία του νομίσματος.
Στο Η΄ Πανιόνιο Συνέδριο οι θεματικοί άξονες ήταν οκτώ, α) αρχαιολογία: αρχαιολογική έρευνα, προστασία και ανάδειξη μνημείων, βιομηχανική αρχαιολογία, σχέσεις κοινωνίας και αρχαιολογίας, β) αρχιτεκτονική – πολεοδομία: αρχιτεκτονική ταυτότητα των Ιονίων Νήσων, απεικόνιση και ερμηνεία του δομημένου χώρου, οικιστική ανάπτυξη, τρόποι και υλικά δομής, γ) ιστορία: ιστορικές πηγές, δημόσια και ιδιωτικά αρχεία, ιόνια ιστοριογραφία, τοπική ιστορία, δ) θεσμοί, πολίτευμα και δημόσια διοίκηση: εκκλησία, θρησκευτικά δόγματα, παιδεία, δίκαιο, πολιτεία, ε) λαογραφία – κοινωνική ανθρωπολογία: λαογραφικές και ανθρωπολογικές έρευνες, λαϊκή θρησκεία, λαϊκό δίκαιο, στ) κοινωνία και οικονομία: οικογένεια, κοινωνικές τάξεις, κοινωνικοί αγώνες, δημογραφικές εξελίξεις, γαιοκτησία, καλλιέργειες και διακίνηση αγαθών, παραγωγή και μεταποίηση, επτανησιακή ναυτιλία, άλλες οικονομικές δραστηριότητες – στατιστικές έρευνες, ζ) επτανησιακός πολιτισμός: ιστορία των ιδεών, ιδεολογικά ρεύματα, φιλοσοφία, γράμματα, καλές τέχνες, λογοτεχνία, θέατρο, κινηματογράφος, τηλεόραση, θ) φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον – οικολογία: βιότοποι και οικοσυστήματα, ορθολογική διαχείριση περιβάλλοντος και φυσικών πόρων.
Το Θ΄ Πανιόνιο Συνέδριο είχε έξι θεματικές ενότητες, α) τα οικογενειακά μορφώματα και η οικονομική ισχύς (14ος-19ος αιώνας), β) οικονομία και κοινωνία (16ος-19ος αιώνας), γ) επτανησιακή ναυτιλία (16ος-19ος αιώνας), δ) τεκμήρια αρχαιολογικής και αρχειακής πολιτισμικής κληρονομιάς, ε) επτανησιακή πολιτισμική ιστορία και στ) Παξοί και Αντίπαξοι.
Στο Ι΄ Πανιόνιο Συνέδριο οι βασικές θεματικές ενότητες θα είναι πέντε και θα επιμεριστούν σε τομείς με βάση τα θέματα των ανακοινώσεων, ήτοι, α) επτανησιακός πολιτισμός, β) ιστορία – αρχαιολογία, γ) αρχιτεκτονική – περιβάλλον, δ) δίκαιο –θεσμοί, ε) οικονομία – επικοινωνία – τεχνολογίες.
Βασίλης Λέτσιος